گنبد علویان و هرآنچه باید درباره آن بدانید

گنبد علویان :

🔹گنبد علویان یکی از شاهکارهای معماری و گچ بری بعد از اسلام در همدان است.

🔹 این گنبد یکی از یادمان های متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده و سپس در دوره های بعد با ایجاد سردابی در زیر زمین به مقبره آن خاندان تبدیل گردیده است.

🔹 علت نامگذاری این بنا به گنبد علویان این بوده که در گذشته های دور دارای گنبد بوده و از سوی دیگر علاقه شدید مردم به سادات و دوستداران علی (ع) و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا از دلایل این نامگذاری ذکر شده است.

🔹 امروزه به دور این بنای تاریخی حصار کشی شده است و از طرف سازمان میراث فرهنگی حفظ و نگه داری می شود و در طی سال های گذشته مرمت هایی بر روی این بنای تاریخی انجام شده است.

🔹 «گنبد علویان از آثار فرهنگی و ملی است که طی شماره ۹۴ در مورخه ۱۳۱۰/۱۰/۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

🔹 معماری گنبد علویان بنا به صورت مکعبی ۴ضلعی و ۴ جرز ستون مانند با قطری قریب به ۲ متر و شبیه برجهایی در ۴ گوشه آن را در میان گرفته اند.

🔹 بر فراز ورودی و درون کادر مستطیل شکل گچبری های بر جسته لانه زنبوری شامل گل و بوته های در هم پیچیده به شکل زیبایی خود نمایی می کند. بر حاشیه خارجی کادر نیز کتیبه ای گچبری شده مشتمل بر آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی مشاهده می شود. پیشانی طاق نما را نیز گچبری مثلثی و ستاره ای شکلی به صورتی بدیع تزئین کرده است.

🔹 گنبد در فرهنگ معماری معمولا به پوششی منحنی که به صورت نیم کره فضا های استوانه ای یا چند ضلعی به کمک یا بدون کمک گوشواره ها اجرا می گردد؛ اما در اینجا مراد از گنبد، آن دسته از بناهای آرامگاهی است که به صورت منفرد و گاه پیوسته دارای قاعده استوانه ای یا چند ضلعی و پوشش گنبدی بزرگ و مرتفع و از دیدگاه معماری دارای خصوصیات تقریبا مشابهی هستند ( مانند گنبد سلطانیه ، گنبد سرخ مراغه ، گنبد عالی ابر قو، گنبد سبز ، …) وجه تسمیه این بنا ها از گنبد بزرگ و مرتفعی است که بر فراز اغلب آنها دیده می شود.

🔹ساخت بناهای آرامگاهی در معماری دوران اسلامی به عنوان جلوه ای از باورها و آیین های مربوط به پاسداشت مردگان، توام با سایر بناهای مذهبی دیگر از جمله مساجد آغاز شد و تقریبا به موازات آن پیش رفت.

🔹 شیوه های مختلف ساخت این مقابر از نظر ساختاری تحت تاثیر عوامل مختلف فرهنگی و مادی، راهی همگام با آیین ها و باورهای جامعه پیموده است.

🔹در ایران دوره اسلامی، بناهای آرامگاهی بعد از مساجد در شمار پرتعدادترین آثار معماری قرار دارند.

🔹 ساخت این بناها که از سده چهارم ه ق قمری به بعد، با پدید آمدن سلسله های مختلف محلی در شرق و شمال ایران رواج یافت، طی دوره های بعدی اسلامی تداوم یافت.

🔹 نکته مهم در رابطه با این ابنیه، ارتباط ویژگی های ساختاری و تزیینی آنها با فرد متوفی است؛ بدین معنا که افراد عادی از مقابر ساده و افراد مطرح جامعه از مقابر شاخص تری برخوردار بوده اند.

🔹به گواهی تاریخ همواره مقابر بزرگان مذهبی در طول دوران های بعدی نیز اهمیت خود را حفظ کرده و گاهی گسترده تر شده اند؛ بطوری که بعد از مدتی به مجموعه های مذهبی حاوی بناهای متعدد تبدیل شده اند.

🔹یکی از مهم ترین ادوار ساخت بناهای آرامگاهی در دوران سلجوقیان و ایلخانیان است.

🔹با نگاهی گذرا به ریشه پیدایش آرامگاه های ساخته شده در دوره سلجوقی، ایلخانی هدف اصلی این آرامگاه ها جمع کردن عده ای از عبادت کنندگان نبود، بلکه گرامی داشتن یاد و خاطره شخص یا رویدادی بود که انتظار می رفت فقط در سالگرد آن واقعه، مردم در آنجا جمع شوند.

🔹 در غیر این صورت تنها رفت و آمد زائرین پاسخگوی نیاز بود که این موضوع از ویژگی های تقریبا پیش بینی نا شدنی آرامگاه ها به شمار می رفت.

🔹اکثر بناهای آرامگاهی ساخته شده در دوران سلجوقیان و ایلخانیان دارای پلان های منفرد و به صورت یک تک بنا داری گنبد و سردابه هستند که سازه اصلی بناها اکثرا از آجر است و دارای تزئینات آجری می باشد.
🔹گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد.